Recentlyakynda Türkiýäniň habar beriş serişdeleriniň habaryna görä, Türkiýäniň energiýa we tebigy baýlyklar ministri Fatih Donmez ýakynda Türkiýäniň Beýlikowa sebitinde 694 million tonna seýrek toprak elementiniň tapylandygyny, şol sanda 17 dürli seýrek ýer endemiki elementiniň tapylandygyny aýtdy. Türkiýe Hytaýdan soň ikinji ýerde seýrek ýer ätiýaçlyk döwletine öwrüler.
“Senagat monosodium glutamat” we “häzirki zaman senagat witamini” diýlip atlandyrylýan seýrek toprak, arassa energiýada möhüm ähmiýete eýe,hemişelik magnit materiallary, nebithimiýa senagaty we beýleki ugurlar. Olaryň arasynda Neodymium, Praseodymium, Disprosium we Terbium önümçiligiň esasy elementleri bolup durýar.Neodimiý magnitlerielektrik ulaglary üçin.
Donmeziň pikiriçe, Türkiýe 2011-nji ýyldan bäri Beýlikowa sebitinde seýrek topragy gözlemek üçin alty ýyl bäri buraw işlerini geçirýär, 125000 metr buraw işleri geçirildi we ýerden 59121 nusga ýygnaldy. Nusgalary seljerenden soň, Türkiýe sebitde 694 million tonna seýrek toprak elementiniň bardygyny öňe sürdi.
Seýrek toprak ätiýaçlyklarynyň arasynda ikinji orunda durýar diýlip garaşylýar.
Şeýle hem Donmez, Türkiýäniň döwlet magdan we himiýa kompaniýasy bolan ETI madeniň şu ýyl sebitde synag zawody gurjakdygyny, bu sebitde her ýyl 570000 tonna magdany gaýtadan işlenjekdigini aýtdy. Synag zawodynyň önümçilik netijeleri bir ýylyň içinde seljeriler we önümçilik önümçilik desgalarynyň gurluşygy tamamlanandan soň çalt başlar.
Türkiýäniň dag-magdan sebitinde tapylan 17 seýrek toprak elementiniň 10-syny öndürip biljekdigini sözüniň üstüne goşdy. Magdan gaýtadan işlenenden soň her ýyl 10000 tonna seýrek toprak oksidi alyp bolýar. Mundan başga-da, 72000 tonna barit, 70000 tonna florit we 250 tonna tori öndüriler.
Donmez, toriniň uly mümkinçilikler döredjekdigini we ýadro tehnologiýasy üçin täze ýangyç boljakdygyny aýtdy.
Müňýyllygyň zerurlyklaryny kanagatlandyrýar diýilýär
ABŞ Geologiýa gözleg gullugy tarapyndan 2022-nji ýylyň ýanwar aýynda ýaýradylan hasabata görä, dünýädäki seýrek toprak gorlary 120 million tonna, seýrek toprak oksidi REO esaslanýar, şolardan Hytaýyň ätiýaçlyklary 44 million tonna bolup, birinji ýerde durýar. Magdan çykaryş mukdary boýunça 2021-nji ýylda dünýäde seýrek duş gelýän dag magdany 280000 tonna, Hytaýda gazylyp alynýan mukdar 168000 tonna boldy.
Stambul minerallar we metal eksportçylary birleşiginiň (IMMIB) direktorlar geňeşiniň agzasy Metin cekic ozal bu magdanyň ýakyn 1000 ýylda seýrek topraklara bolan global islegini kanagatlandyryp biljekdigini, ýerli sebite köp sanly iş getirip we döredip biljekdigini öwdi. milliardlarça dollar girdeji gazandy.
ABŞ-da seýrek toprak öndürijisi bolan MP materiallarynyň häzirki wagtda dünýäde seýrek toprak materiallarynyň 15% -ini üpjün edýändigi aýdylýarNeodymium we Praseodymium, 332 million dollar we 2021-nji ýylda 135 million dollar arassa girdeji bilen.
Uly ätiýaçlyklardan başga-da, Donmez seýrek toprak käniniň ýer ýüzüne gaty ýakyndygyny, şonuň üçin seýrek toprak elementlerini çykarmak üçin çykdajylaryň has pes boljakdygyny aýtdy. Türkiýe, seýrek ýer terminaly önümlerini öndürmek, önümiň goşmaça bahasyny ýokarlandyrmak we içerki senagat islegini kanagatlandyrmak üçin eksport bilen üpjün etmek üçin sebitde doly senagat zynjyryny döreder.
Şeýle-de bolsa, käbir bilermenler bu habara şübhelenýärler. Bar bolan gözleg tehnologiýasy boýunça, dünýädäki baý magdanyň birden peýda bolmagy mümkin däl, bu umumy global ätiýaçlyklardan has köp.
Iş wagty: Iýul-05-2022